Strona główna

wróć>>

Kim są Retoromanie?

Retoromanie to naród zamieszkujący teren Alp, we Włoszech (głównie region Friuli-Wenecja Julijska) i w Szwajcarii (głównie kanton Gryzonia). Dane o ich liczbie wahają się od 550 do 800 tys. osób. Posługują się trzema dialektami retoromańskimi (friulskim, ladyńskim i romansz), uznawanymi niekiedy za odrębne języki. Retoromanie uważają się za zromanizowanych potomków starożytnych, rdzennych mieszkańców rejonu Alp - Retów (stąd nazwa) i zmieszanych z nimi Celtów. W większości wyznają katolicyzm. Na Retoromanów składają się trzy grupy etniczne: Friulowie (ok. 600.000)- stanowiący ponad 80% wszystkich Retoromanów, zamieszkujący region Friuli-Wenecja Julijska w północno - wschodnich Włoszech, Ladynowie (ok. 35.000)- we włoskim Tyrolu, Romanie (ok. 60.000) - w południowo - wschodniej Szwajcarii (kanton Gryzonia). W XX w. wśród Retoromanów pojawiło się poczucie własnej odrębności narodowej.

Języki retoromańskie to grupa języków romańskich, używanych przez około 700 tys. osób, przede wszystkim Retoromanów zamieszkujących Alpy w Szwajcarii i Włoszech oraz okolice włoskiego miasta Udine. Dawniej dialekty retoromańskie często traktowano jako lokalne odmiany jednego języka retoromańskiego. Działania podejmowane w celu standaryzacji języka i wprowadzane prawodawstwo chroniące mniejszości językowe świadczą jednak o tym, że w ramach dialektów retoromańskich wyłaniają się trzy odrębne języki standardowe: 1. romansz (Szwajcaria, głównie kanton Gryzonia), 2. ladyński (Włochy, region autonomiczny Trydent-Górna Adyga), 3. furlański czyli friulski (Włochy, region autonomiczny Friuli-Wenecja Julijska). Co do związków genetycznych między językami romansz, ladyńskim i friulskim istnieją dwie główne teorie. Jedna z nich mówi, że mają wspólne pochodzenie i wywodzą się z istniejącego kiedyś jednego języka retoromańskiego. Według drugiej teorii trzy wymienione języki retoromańskie rozwijały się niezależnie, a pewne podobieństwa między nimi wynikają z tego, że zachowują dawne cechy dialektów północnowłoskich, do których kiedyś należały jako dialekty peryferyjne. Językami retoromańskimi posługuje się coraz mniej osób, chociaż romansz jest jednym z języków urzędowych Szwajcarii (obok języków: francuskiego, niemieckiego i włoskiego), ladyński i furlański zostały oficjalnie uznane przez władze włoskie, a Friulowie cieszą się w swoim regionie autonomią.

Język romansz (Rumantsch), znany też jako język retoromański, obejmuje pięć grup dialektów retoromańskich używanych w szwajcarskim kantonie Gryzonia: Sursilvan, Sutsilvan, Surmiran, Puter, Vallader. Posługuje się nimi około 70 tys. osób. W 1938 roku język retoromański został oficjalnie uznany za jeden z języków państwowych Szwajcarii. W 1982 profesor Heinrich Schmid z Zurychu łącząc elementy różnych dialektów opracował zestandaryzowaną wersję szwajcarskiego języka retoromańskiego, tzw. Rumantsch grischun, która w 1996 roku uzyskała status języka urzędowego. (źródło: Wikipedia)



Bibliografia:

Linki do stron szwajcarskich

Radio e Televisiun Rumantscha

Lia Rumantscha

Strona miasta Chur

Linki do stron włoskich

Ladynia

Wiadomości ladyńskie

Friul.it

Polskie strony

Forum rzadkich języków

Koło naukowe romanistów UJ